Szukając pomocy psychoterapeutycznej stajemy przed dylematem jaki nurt terapii wybrać. Pojawia się pytanie co właściwie oznacza słowo „nurt”. Upraszczając nieco, można napisać, że to idea, konkretna filozofia, sposób tłumaczenia zachodzących w świecie interakcji, co za tym idzie, sposób pracy terapeuty, stosowane metody psychologiczne. W zależności od nurtu psychoterapii sięga się do przeżyć z dzieciństwa, skupia na konkretnych objawach i sposobach radzenia z nimi albo przeżywa świat „tu i teraz”. Część psychoterapeutów pracuje eklektycznie, łączy techniki psychoterapeutyczne z różnych nurtów w zależności od potrzeb zgłaszającej się osoby.
Niezwykle istotne, aby wybrać odpowiednio, ponieważ niewłaściwie dobrany rodzaj terapii do określonego zaburzenia może nie być pomocny a nawet może zaszkodzić. Dobry psychoterapeuta i lekarz psychiatra są osobami, które powiedzą, czy psychoterapia jest wskazana, a jeśli tak to jaki jej rodzaj. Przyjmuje się, że sesje trwają 50 minut i odbywają się raz w tygodniu.
Poniżej opisano po krótce najpopularniejsze obecnie nurty psychoterapii, wskazania do ich zastosowania, techniki pracy i przewidywany czas niezbędny do zobaczenia rezultatów.
W skrócie CBT (od pierwszych liter słów Cognitive Behaviour Therapy), jest to terapia skoncentrowana na osiągnieciu, z pomocą specjalisty, konkretnych celów wyznaczonych przez pacjenta, może bo być pozbycie się nadmiernego lęku, samokrytycyzmu czy trudności w relacjach międzyludzkich.
Nurt psychoterapii poznawczo-behawioralnej zakłada, że człowiek aktywnie nadaje sytuacjom w których się znajduje, określone znaczenie. Jakie ono jest, wynika z doświadczeń, z głęboko zakorzenionych i utrwalonych przekonań na temat siebie, innych ludzi i świata. Często wewnętrzne przekonania są zniekształcone i niekorzystne dla nas. Na przykład z góry zakładamy, że ktoś nas nie lubi, albo że będziemy mieć trudności, choć nic na to nie wskazuje.
Nasze myśli wpływają na odczuwane emocje, ich intensywność i trwałość. Myśli wywołują uczucie radości, zadowolenia, dumy, ale również smutku, lęku, niepokoju, rozdrażnienia, irytacji, gniewu i innych emocji. Na ogół nie zdajemy sobie z tego sprawy. Jeśli, pojawiające się automatycznie myśli, są nieświadomie poddane zniekształceniom poznawczym, dochodzi do zawężenia perspektywy myślenia, przez co mamy fałszywy albo niepełny obraz rzeczywistości. Emocje, powstające pod wpływem tych myśli, stają się nieadekwatne do sytuacji, mogą być bardziej intensywne, gwałtowne, dłużej się utrzymywać. Zmagamy się z lękiem, niepokojem, irytacją, gniewem, rozdrażnieniem. Często próbując wytłumaczyć co się z nami dzieje dokonujemy kolejnych zniekształceń myślenia, przykładowo przypisujemy winę za to co się z nami dzieje innym, myślimy: „…to wszystko jego wina…”, „… ona zawsze mi to robi…”.
Świadomie i nieświadomie dokonujemy codziennie wielu decyzji. Wybierając stronę ulicy, którą idziemy do pracy, robiąc zakupy, wchodząc w liczne interakcje społeczne, wykonując kolejne czynności w pracy. Nasze decyzje są często związane z konkretnymi uczuciami. Przykładowo wybieram drogę przez park, bo dobrze czuję się wśród zieleni.
Nasz umysł analizuje z ogromną szybkością tysiące różnych bodźców. Zniekształcenia poznawcze to w obliczu całej pracy mózgu drobny „błąd systemu”. Jednak emocje powstające pod wpływem zniekształconego lub niepełnego obrazu rzeczywistości mogą silnie wpływać na podejmowane decyzje i spowodować np. unikanie konkretnych sytuacji w których odczuwamy nieprzyjemne emocje. Przykładowo nieadekwatnie pojawiający się lęk w metrze czy autobusie spowoduje unikanie tych miejsc, a w konsekwencji doprowadzi np. do wydłużenia drogi do pracy, a to do pogorszenia komfortu życia. Analogicznie, niepokój powstający na dźwięk dzwonka telefonu w pracy nie przyczyni się korzystnie do swobodnej rozmowy z klientami, a wręcz przeciwnie.
Terapia poznawcza polega na odkrywaniu konstruktywnych i obiektywnych sposobów myślenia, poszerzeniu perspektywy widzenia rzeczywistości, siebie, świata i innych. Zmiana poznawcza pociąga za sobą zmianę w przeżywaniu emocjonalnym a co za tym idzie w zachowaniu, czyli behawiorze. Podejmowanie nowych korzystnych zachowań, pozwala na realizację ustalonych na początku terapii celów.
Każda sesja to spotkanie dwóch ekspertów – pacjenta – eksperta od swojego funkcjonowania oraz terapeuty – eksperta od metod pracy z problemem. Po zapoznaniu ze specyfiką zgłaszanych problemów i trudności, psychoterapeuta informuje pacjenta, ile zwykle potrzeba sesji do osiągniecia zamierzonych celów i określany jest czas terapii. Po tym czasie dokonuje się podsumowania, w razie potrzeby wcześniej dokonuje się weryfikacji planu terapii.
Terapia zakończona sukcesem przyczynia się do polepszenia jakości życia, lepszego rozumienia siebie, swoich zachowań oraz otaczającego świata i ludzi. Przede wszystkim jednak wyposaża nas w umiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach, uświadamia nasze zasoby i uczy odnajdywać w sobie obrońcę siebie samego.
Od ponad 30 lat badania dowodzą skuteczności i efektywności terapii poznawczo – behawioralnej w leczeniu m.in.:
- zaburzenia depresyjne (Dobson,1989), smutek, przygnębienie
- różnego rodzaju zaburzenia lękowe np. lęk uogólniony oraz fobie (Butle, Fennell, Robson, Gelder, 1991)
- napady paniki (Beck 1992)
- zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (Öst i in. 2015)
- bezsenność (Morin i in. 2006)
- uzależnienia (Wody i in. 1989)
- zaburzenia odżywiania (Agras i in. 1992, Fairburn, Jones, 1991).
- fobia społeczna, zbyt niska samoocena, lęk lub niepokój np. w kontaktach towarzyskich i zawodowych, przed wystąpieniami publicznymi, itp.
- brak asertywności, trudności w podejmowaniu decyzji
- przebyte doświadczenia psychotyczne
Agnieszka Kochan
Małgorzata Fornal – Pawłowska
Renata Lis – Jędrzejczak
Osoby uzależnione od leków nasennych i uspokajających powinny być pod regularną opieką psychiatry i psychoterapeuty. Odstawianie leków planowane jest we współpracy z pacjentem. Stopniowa i planowa redukcja dawki przyjmowanego leku, aż do całkowitego odstawienia, zapobiega wystąpieniu nieprzyjemnych objawów abstynencyjnych.
W uzależnieniu od leków nasennych i uspokajających powinna być prowadzona we współpracy z lekarzem.
W okresie dzieciństwa dochodzi do kształtowania trwałych i stabilnych wzorców myślenia i przeżywania emocji nazywanych schematami. Środowisko rodzinne i relacje z ważnymi osobami powinny być dla dziecka źródłem zaspokajającym podstawowe potrzeby emocjonalne, jak:
- bezpieczeństwo, opieka, troska, akceptacja, uwaga osób bliskich
- wolność wyrażania potrzeb i emocji
- spontaniczność i zabawa
- budowanie realistycznych granic i umiejętność samokontroli
- autonomia, poczucie tożsamości, świadomość własnych kompetencji, sprawczości
W sytuacji niezaspokojenia potrzeb, dochodzi do powstania zachowań, a potem utrwalenia schematów, które umożliwiają dziecku najkorzystniejsze dostosowanie do sytuacji w jakiej się znajduje. W dorosłym życiu utrwalone, nieuświadomione schematy zniekształcają sposób postrzegania rzeczywistości. Im wcześniej powstaje dysfunkcjonalny schemat, tym jesteśmy bardziej wrażliwi na typ zdarzeń, przypominających te z dzieciństwa.
Schematy są rezultatem adaptacji do niedojrzałych postaw rodziców i ważnych osób w dzieciństwie. Osoba dorosła ponosi konsekwencje ich niekonstruktywnych postaw, zachowań i przekazów. Schematy niejako sabotują zdrowe funkcjonowanie i często uniemożliwiają adekwatne reagowanie, prowadząc do wahania nastrojów, przeżywania silnych skrajnych emocji, pustki, cierpienia.
Dla przykładu osoba ze schematem „porażki” ma przeświadczenie, że poniosła ją w przeszłości i nieuchronnie będzie ponosić nadal. Schemat ten buduje się w relacji z rodzicem nadmiernie krytykującym dziecko, dającym negatywne komunikaty na temat jego możliwości, umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach czy relacjach z rówieśnikami. W sytuacji zależności od rodziców, opiekunów dziecko stosuje różne strategie radzenia sobie z tym przekazem. Jedną z nich jest unikanie. Osoba ze schematem porażki będzie unikała zadań, doświadczeń, które w jej przekonaniu mogą przynieść porażkę. W sytuacji zależności od osób dorosłych ta strategia wydaje się zrozumiała – dziecko unika krytyki. W dorosłym życiu, gdzie krytykujący rodzic nie jest już obecny ten schemat przestaje pełnić funkcję adaptacyjną i staje się dysfunkcjonalny – powoduje unikanie wyzwań, podejmowania nowych zadań, doświadczeń. Uwewnętrzniony głos rodzica krytykującego wybrzmiewa nadal mimo jego fizycznej nieobecności „tu i teraz”.
Terapia polega na rozpoznaniu dysfunkcyjnych schematów i stopniowej ich zmiany. Szczególnie polecana jest dla osób u których zdiagnozowano nieprawidłowe cechy osobowości lub zaburzenia osobowości. Istotnym aspektem jest regularność procesu psychoterapii. Sesje terapeutyczne powinny odbywać się raz w tygodniu i trwać minimum 50 minut. Czas trwania jest różny w zależności od potrzeb zgłaszającej się osoby. Zwykle potrzeba około 1-2 lat, by zmiana była znacząca. Proces terapii wymaga przepracowania bolesnych wspomnień i wzorców zachowań z dzieciństwa. Nie chodzi tu tylko o pozbycie się uciążliwych objawów, ale o stworzenie warunków do lepszego, satysfakcjonującego życia. Jedynie człowiek sam, nie będąc już zależnym od nikogo, może podjąć decyzję o zmianie poprzez terapię.
Terapia schematów szczególnie wskazana jest u osób doświadczających:
- trudności w relacjach rodzinnych, zawodowych, osobistych
- nadmiernej zależności od innych osób, braku pewności siebie
- lęku, niepokoju, unikających nowych doświadczeń
- wahań nastroju, od „euforii” do dojmującego smutku, pustki emocjonalnej
- trudności w dostosowywaniu się do nowych sytuacji, myślących sztywno, stereotypowo, nadmiernie kontrolujących
- frustracji w różnych aspektach życia
- nieradzenie sobie z emocjami
- potrzeby zmiany dotychczasowych niekorzystnych sposobów funkcjonowania
Psychoterapia Gestalt jest przede wszystkim spotkaniem dwóch osób, których wzajemna relacja jest osią, wokół której wspólnie przyglądają się kwestiom wniesionym przez osobę zgłaszającą się do terapii. Terapeuta towarzyszy jej w odkrywaniu siebie i wspiera w procesie zmiany. Psychoterapia Gestalt czerpie z filozofii Wschodu i stąd traktuje człowieka jako niepodzielną całość ciała i umysłu. W terapii dążymy do tego, by doświadczenie samego siebie było możliwie pełne – obejmowało umysł, ciało i emocje. W trakcie spotkań będziesz miał okazję lepiej poczuć się w swoim ciele oraz nauczyć się odbierać i rozumieć sygnały, które z niego płyną. Ciało ma w sobie mądrość, która obecnie jest niedoceniana. Podczas terapii akcentuje się także rolę emocji odczuwanych przez klienta – staramy się, by zaczęły być przez niego dostrzegane i swobodnie przeżywane.
W terapii Gestalt koncentrujemy się na tym, co wydarza się tu i teraz, ponieważ tylko w tym momencie możliwa jest zmiana. Nie bez znaczenia są również wydarzenia z przeszłości, jednak jedynie w kontekście odkrycia źródeł obecnego problemu. Terapia Gestalt kładzie nacisk na zdobycie przez klienta umiejętności dostrzegania swoich potrzeb i zaspokajania ich w sposób, który będzie dla niego najbardziej dogodny, tak, by jego życie stało się pełne i harmonijne.
Psychoterapia Gestalt polecana jest osobom znajdującym się w kryzysie, doświadczającym bezsensu i utraty radości z życia, mającym trudności w nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji z innymi. Jest również odpowiednim sposobem pracy dla osób, które chcą podnieść jakość swojego życia i są ciekawe siebie.